સર્વસમાવેશી વિકાસ

સર્વસમાવેશક વિકાસ સામાજિક અને નાણાકીય સ્થિતિને ધ્યાનમાં લીધા વિના, સમાજના દરેક વર્ગને મળતા લાભો સાથે, બધા માટે ન્યાયી તકોને પ્રોત્સાહન આપે છે.

પાણી, સ્વચ્છતા, આવાસ, વીજળી વગેરે જેવી આવશ્યક સેવાઓની સુલભ પ્રાપ્યતા તેમજ વંચિત વસ્તી માટેના લક્ષ્યાંકિત પ્રયાસો વધુ સમાવેશી ભારતના નિર્માણમાં મહત્ત્વના બની રહેશે.

સમાવિષ્ટ વિકાસ માટે ઓળખાયેલ વિભાગો

આદિવાસી અને ગ્રામીણ સમુદાયો: આદિવાસી જીવનશૈલીના સામાજિક-સાંસ્કૃતિક પાસાઓ વિશે જાગૃતિ, સમાજમાં વિભિન્ન સમુદાયોનું એકીકરણ, આદિવાસી સમુદાયોને પાયાના સ્તરે શિક્ષિત કરવા;સ્વચ્છ પાણી, ખાદ્યપદાર્થોની સુવિધાઓ, સ્વચ્છતા, વીજળી, નેટવર્ક કનેક્ટિવિટી, યોગ્ય રસ્તાઓ દ્વારા જોડાણ, પાકાં મકાનો જેવી પ્રાથમિક જરૂરિયાતો પ્રાપ્ત કરવી, ગ્રામીણ સમુદાયોને આત્મનિર્ભરતા હાંસલ કરવા અને તેમની સંભવિતતા વધારવા માટે ટેકો આપવો, નવી મૂળભૂત તકનીકોનો પરિચય વગેરે.

શારીરિક રીતે અક્ષમ: વ્હીલચેર અને ઓડિયો-વિઝ્યુઅલ એડ્સ જેવી સુવિધાઓ પૂરી પાડવી, સરળ સુલભતા માટે રેમ્પ અને વ્યૂહાત્મક પાથની સ્થાપના, સમાજમાં વિવિધ રીતે દિવ્યાંગોના સમાવેશ અંગે જાગૃતિ, વ્યક્તિઓ અને વ્યાવસાયિકોને અલગ-અલગ દિવ્યાંગો સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરવા અંગેની તાલીમ, વિશેષ-દિવ્યાંગો કૌશલ્ય, સાંકેતિક ભાષાની તાલીમ વગેરે.
બેંકવિહોણા ક્ષેત્ર: ગ્રામીણ અને આદિવાસી વિસ્તારોમાં બેંક ખાતાના મહત્ત્વ વિશે જાગૃતિ, નાણાકીય સાક્ષરતા, મોબાઈલ બેંકિંગ વગેરે વિશે જાગૃતિ.
સ્ત્રીઓ: પૂર્વ અને પશ્ચાત ગર્ભાવસ્થામાં સંભાળ, આરોગ્યસંભાળ, શિક્ષણ, બાળસંભાળ, કૌશલ્ય-વિકાસ, નાણાકીય સુધારણા માટેની તકો વગેરે.
અન્ય: અન્ય સમુદાયો કે જે સમાવેશી ઝુંબેશ દ્વારા લાભ મેળવી શકે છે.

સંભવિત વિસ્તારો

નાણાકીય સુધારણા અને કૌશલ્ય વિકાસ: હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા સમુદાયના સભ્યો માટે તકો સુધીની પહોંચ વધારવી, કૌશલ્ય વિકાસ (દા.ત., સ્થાનિક અને પ્રાદેશિક કલા સ્વરૂપો, કૃષિ, ડેરી, ખેતપેદાશો), નવા વ્યવસાયો અને સ્વ-સહાય જૂથો પ્રત્યે જાગૃતિ વધારવી, નાણાકીય સેવાઓની સરળ પ્રાપ્યતા; જેમ કે બેંકો, નાણાકીય સાક્ષરતા અને શિક્ષણ વગેરે.
શિક્ષણ: દૂરના આદિવાસી વિસ્તારોમાં શૈક્ષણિક પરિસરની સ્થાપના કરવી, પછાત પ્રદેશોમાં પુસ્તકો અને સ્ટેશનરીનું વિતરણ, પ્રાથમિક અને માધ્યમિક સ્તરે સેમિનાર અને વર્કશોપનું આયોજન કરવું, શિક્ષકો અને વ્યાવસાયિકોને આદિવાસી પ્રદેશોની મુલાકાત લેવા તાલીમ આપવી અને સ્થાનિક ભાષામાં શિક્ષણ વગેરે.
આરોગ્યસંભાળ અને સ્વચ્છતા: આરોગ્યસંભાળ સેવાઓમાં વધારો, વ્યક્તિગત સ્વચ્છતા વિશે જાગૃતિ, પ્રાથમિક સારવાર, માસિકસ્રાવની સંભાળ, પ્રજનન સ્વાસ્થ્ય, રસીકરણ, સ્વસ્થ જીવનશૈલી વિશે જાગૃતિ, ગટરના પાણીનો યોગ્ય નિકાલ વગેરે.
બાળસંભાળ: શીખવાની સમાન તકો, સામાજિક કૌશલ્યોનો અભ્યાસ કરવાની તકો, પારસ્પરિક અસર કરતાં સત્રો/શિબિરો, શારીરિક રીતે અક્ષમ બાળકો માટે વિશેષ શાળા, સમાનતા અને વિવિધતા વિશે જાગૃતિ, બાળકો માટે રસીકરણ વગેરે.
ગ્રામીણ અને આદિવાસી વિસ્તારોમાં આધારભૂત માળખાનો વિકાસ: આવાસ, રસ્તાઓ, વીજળીકરણ, પાણી પુરવઠો, ગંદા પાણીનું વ્યવસ્થાપન વગેરે.
કાનૂની અધિકારો અને સરકારી યોજનાઓ વિશે જાગૃતિ: સમાન વેતન, કામકાજની પાળી, કાર્યસ્થળ પર વર્તન, લગ્નની કાયદેસરની ઉંમર વિશે જાગૃતિ; અંત્યોદય, અન્ન યોજના (AAY), પ્રધાનમંત્રી રોજગાર નિર્માણ કાર્યક્રમ (PMEGP), પ્રધાનમંત્રી રોજગાર પ્રોત્સાહન યોજના, પં. દીનદયાળ ઉપાધ્યાય ગ્રામીણ કૌશલ્ય યોજના (DDU-GKY), દીનદયાળ અંત્યોદય યોજના, રાષ્ટ્રીય શહેરી આજીવિકા મિશન (DAY-NULM), ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર વગેરે.
ઉદ્યોગસાહસિકતા: ઉપલબ્ધ સંસાધનો, આર્થિક સ્વતંત્રતા વિશે જાગૃતિ, ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં આજીવિકા મેળવવાની સુરક્ષિત તકો વગેરે વિશે જાગૃતિ વધારીને ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપવું.
અન્ય: અન્ય ક્ષેત્રો અને ક્ષેત્રો જે સમાવેશી વૃદ્ધિ અને વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે.